Fotoğraftaki gemi Fransız Kılavuz ve Tahlisiye şirketi’nin römorkörlerinden “Stamboul”. 1895’te Cenova’da inşa edilerek İstanbul’a getirildi ve uzun yıllar görev yaptı. Birinci Dünya Savaşı’nın bafl›nda Osmanlı hükümetince el konulan römorkör, 5 Eylül 1916’da Karadeniz Ereğli’den İstanbul’a gelirken mayına çarparak battı. Yazı: Günce Akpamuk
İstanbul Boğazı’nın denizciler açısından en önemli sorunlarından biri kılavuzluk hizmetleriydi. Özellikle buharlı gemilerin kullanılmaya başlanması ve artan gemi trafiğine paralel olarak, Osmanlı başkentindeki sermaye sahipleri Boğaz’da ve limanda kılavuzluk hizmetlerinin imtiyazını almak istediler. 1895’te çok ortaklı bir şirket kuruldu. Adı “Fransız Kılavuzluk Römorkörcülük ve Gemi Kurtarma Şirketi” (La Société de Pilotage et Remorquage) olan bu şirketi Zarifi ve Eugénidés’nin aralarında bulunduğu Galata bankerleri ve bazı Avrupalı sermayedarlar 120 bin Sterlin sermaye ile kurdu. M. Caradja idaresindeki yönetim kurulunda hiç Türk bulunmuyordu. Boğaz’da emniyetli kılavuzluk hizmeti veren şirket ayrıca Rumelikavağı’nda bir kılavuzluk istasyonu da kurdu. Şirket, mevcut bulunan Corne d’Or (Altın Boynuz), Bosphore (Boğaziçi), Jenny, Eole, Stamboul, Danube adlı altı römorkörünün dışında İngiltere’nin Glasgow kentinde her biri 400 beygir gücünde yedi römorkör inşa ettirmekteydi.
Aynı yıl Boğazlarda ve İstanbul Limanı’nda ilk kez “kılavuz kaptan alma mecburiyeti” konuldu. Bir kılavuzluk kurumu oluşturuldu. Başkanı donanmadan bir albay olacak olan kurul hem Boğazlarda kılavuzluk hizmetlerini denetleyecek, hem de kılavuzluk tarifelerini belirleyecekti. Fakat İstanbul Limanı’nda kılavuzluğun zorunlu olması girişim yabancı devletlerin itirazı üzerine yürürlüğe giremedi. 1903’te Haliç’e girmek isteyen bir İngiliz şilebi köprüye çarparak hasar verince yönetmelik yeniden gündeme geldi. 10 Kasım 1903’te Boğaz’da hizmet vermek üzere bir kılavuz kaptanın tersanede hazır bulundurulması kararı alındı. Ancak İstanbul’da bir yönetmeliği olacak şekilde kılavuzluk hizmeti verilebilmesi için 1914 yılının beklenmesi gerekecekti.
Türkiye’deki modern kılavuzluk hizmetlerinin temelini atacak olan Süleyman Nutki Bey’i de anmadan geçmemek lazım. Bahriyede çeşitli rütbelerde ve görevlerde bulunan Süleyman Nutki Bey 1920 yılında kurucusu olduğu Seyr-i Sefain Kılavuzluk ve Römorkörcülük İdaresi Müdürlüğü’ne atanarak bu vazifeden 14 Mayıs 1923’te emekli oldu. ☸
