22 Eylül 1983 tarihinde TBMM’de, 2893 sayılı Türk Bayrağı Kanunu kabul edilmiş, sonra bir de Türk Bayrağı Tüzüğü çıkarılmıştır. Şeklinden kumaşına, büyüklüğünden rengine, kim tarafından, ne zaman, nereye ve nasıl çekilebileceğinden tutun da daha bir sürü yönüyle bu denli ayrıntılı biçimde kurala bağlanmış başka bir konu var mıdır, bilemem.
Bandırmaspor ile Denizlispor karşılaşmasında Bandırma taraftarları, “Bandırma! Bandırma!” diye ortalığı yıkıyormuş. Denizli veya Özay Gönlüm lehçesiyle “Dengizli” taraftarı anında yanıtlamış; “Bandırcez! Bandırcez!” Bu da nereden çıktı şimdi demeyin. Anlatayım.
Benim yaşımdakiler anımsarlar. Ele geçirmek üzere aborda olduğu gemide, “sanat güneşi” Zeki Müren edası ile “kahrol düşman” diye kılıç sallayan, gözleri sürmeli Karayip korsanı Johnny Depp’ten önce, insanı büyüleyen korsan filmleri ve Errol Flynn gibi maço korsanlar vardı. Televizyon henüz icat edilmediğinden, hepimizi beyaz perdenin önüne mıhlayan bu filmlerin hepsinde standart bir sahne vardı. Korsan gemisi seyir halinde iken ana direğin tepesine yakın “karga yuvası”nda hafiften kestiren gözcü birden hareketlenir, bir süre gözleriyle ufku taradıktan sonra, “Ufukta bir gemi!” diye bağırırdı. Güverteden hemen, “Bandırası belli mi?” yanıtı gelir, karga yuvasındaki, tek gözü siyah üçgen bantla kapalı korsan, tekli teleskopu gören gözüne dayayıp, ufuktaki geminin, “bandırası”nı yani “banderası”nı yani “bayrağı”nı görmeye çalışırdı. Bunca lafı, “bandıra” sözünün, “Bandırma”dan veya “bandırmak”tan değil, “bandera”dan geldiğini anlatmak için ettiğimi anlamış olmalısınız. “Bandera” İspanyolca “bayrak” demektir. Bu “bandera-bayrak” muhabbeti de nereden çıktı diye merak ediyorsunuzdur.
Şubat başında, YACHT Türkiye’nin, geçmiş ve şimdiki tayifesinden Eyüp Özel, Tanıl Tuncel, Mehmet Y. Yılmaz, Murat Köksal ve Komodor Ömer Karacalar, Bodrum Gündoğan Cennet Evler’de (“Cinnet Evler” diye de bilinir!) fakiri onurlandırdılar. Reisler buluşunca deniz, tekne ve denizcilik konuşulur. Kalamar, levrek buğulama ve aslan sütü de olunca, insanlar “ne olacak bu ülkenin hali?” muhabbetine dalar ya biz de, “ne olacak bu denizciliğin hali?” diye başladık ve sohbet, özellikle bayrağa saygı, Türk Bayrağı’na ilişkin kurallar üzerinde yoğunlaştı. Kısa sürede anlaşıldı ki Reis’ler, ülkemizde bayrağa ilişkin kurallar konusundaki bilgisizliğin ileri düzeyde olduğunda hemfikirler. Eyüp Reis bir ara bana dönüp, “Bu konuyu yazsanıza” demez mi? “Yazmam” demek olmayacak. Aklıma yukarıda yazdıklarım ve bayrak konusunda yaşadıklarım da gelince, “fena da olmaz” diyerek, bilgisayarın başına geçtim.
TÜRK BAYRAĞI KANUNU
“Vurulup tertemiz alnından, uzanmış, yatıyor,
Bir Hilal uğruna, ya Rab, ne güneşler batıyor!”
Mehmet Âkif Ersoy, “Çanakkale Şehitlerine” şiirindeki bu dizeleriyle ne güzel anlatmış Türk Bayrağı’nı ve uğrunda ölenleri.
Bayrak, bir ulusun onurudur. Bu nedenle 22 Eylül 1983 tarihinde TBMM’de, 2893 sayılı Türk Bayrağı Kanunu* kabul edilmiş, sonra bir de Türk Bayrağı Tüzüğü çıkarılmıştır. Şeklinden kumaşına, büyüklüğünden rengine, kim tarafından, ne zaman, nereye ve nasıl çekilebileceğinden tutun da daha bir sürü yönüyle bu denli ayrıntılı biçimde kurala bağlanmış başka bir konu var mıdır, bilemem.
TÜRK BAYRAĞI
Kanun ve Tüzüğe göre; Türk Bayrağı, Kanun’a ekli cetvelde gösterilen şekil ve oranlarda olmak kaydıyla, beyaz ay-yıldızlı, albayraktır. Türk Bayrağı naylon, polyester; yarı yarıya ipek ve yün veya yüzde 50 ipek-yüzde 50 naylon veya polyesterden yapılır. Son iki tür bayrak özel hallere özgüdür. Türk Bayrağı’nın al ve beyaz renklerinin aydınlık, kırmızılık-yeşillik, sarılık- mavilik oranları bile Tüzük’te belirtilmiştir.
Bayrağın eni-boyu, ayın büyüklüğü, ağzının uçum önüne bakacağı; yıldızın ebatları, bayrak üzerindeki konumu, bayrak üzerindeki çeşitli ölçüler vb. en ince yarıntısına kadar belirtilmiştir. Bayrak üreten işletmeler, Türk Standartları Enstitüsü (TSE) belgesi almak zorundadır.
BAYRAĞIN ÇEKİLMESİ VE İNDİRİLMESİ
Bayrak, kamu kurum ve kuruluşlarıyla Türkiye’nin yurt dışı temsilciliklerine; kamu kuruluşlarıyla, gerçek ve tüzel kişilerin deniz araçlarına çekilir. Yurt içinde ve yurt dışında yetkililerin araçlarına takılır. Son yıllarda yapıldığı gibi, kavun-karpuz tezgâhlarına bile bayrak çekilmesi, bayrağa saygısızlıktır.
Bayrak çekilirken ve indirilirken tören yapılır. Törenlerin gereken biçimde yapılmasından o mahaldeki yetkili amirler sorumludur. Kamu kurum ve kuruluşlarında Türk Bayrağı sürekli çekili kalır. Bayrak, 10 Kasım’da, ulusal yas göstergesi olarak, yarıya çekilir. Çekilmesi ve indirilmesi esnasında veya tören geçişlerinde bayrak, cephe alınarak selamlanır.
Türk Bayrağı, Cumhurbaşkanlarının, şehitlerin ve Tüzük’te belirtilen asker ve sivil kişilerin cenaze törenlerinde, bu kişilerin tabutlarına; açılış törenlerinde Atatürk heykellerine ve resmi yemin törenlerinde masalara örtülebilir.
Tüzük’te tabutuna bayrak örtülebilecekler sayılmıştır ama Halil Falyalı’nın tabutuna Türk bayrağı örtüldü. Benim gibi birçok kişi bunun yanlışlığını dile getirdiysek de yetkililerden çıt çıkmadı. “Milli ve dini değerlerimiz” diye diye, hiçbir değer kalmadı!
BAYRAK NEREYE ÇEKİLİR?
Bayrağın büyüklüğü, çekileceği binaların ve deniz taşıtlarının büyüklüğüyle orantılı olmalıdır. Şiddetli rüzgârlı ve yağmurlu günlerde daha küçük ebatta bayrak çekilebilir.
Bayrak, ağaç veya madenden yapılmış, yuvarlak bir direğe çekilir. Direk, çekilecek bayrak eninin en az iki katı boyunda ve en sert havalarda, kırılmayacak ve bükülmeyecek sağlamlıkta olur. Yere dikilecek direğin yüksekliği, en az üç metre olur ve bayrak uçum alt ucu yere değmez. Bayrak çekilecek direklerin, yapıldıkları malzemeye göre hangi renkte olacağı da Tüzük’te belirtilmiştir.
Deniz Kuvvetleri Komutanlığı ve Sahil Güvenlik Komutanlığı bağlısı kıt’a karargâh ve kurumları ile denizcilikle ilgili kamu kuruluşlarındaki bayrak direkleri, gemi direği şeklinde olabilir. Nitekim böyledir de.
Bayrak, limanda deniz araçlarının, varsa arka direklerine; seyirde, denizcilik kurallarına göre, bayrak çekilmesi gereken direklerine bağlı gize veya direğe, yelkenli gemilerin ise randa yelkeninin çördek yakalarına çekilir. Teknelerde Bayrak, ilke olarak sancağa çekilir. Malta bayraklı teknelerde Malta Bayrağı, kıçtaki göndere ve ucu mutlaka denize değecek şekilde çekilir.
BAYRAĞIN ÇEKİLMESİ VE İNDİRİLMESİ
Sürekli çekili kaldığı yerlerde bayrak, bakım, onarım ve yenisiyle değiştirilmesi için sabah veya akşam, alacakaranlık zamanında, törensiz olarak indirilir ve çekilir. Her gün bayrak çekilen yerlerde bayrak, saat 08.00’de; günün bu saatte ağarmadığı zamanlarda ise gün ağardığında çekilir ve gün batımında indirilir.
Milli bayramlarda, genel tatillerde ve hafta tatilinde bayrak, tatilin başlama saatinde; günün bu saatten evvel kararması halinde ise gün batımında çekilir. Tatil süresince çekili kalır ve tatil sonunda, gün batımında indirilir.
Bayrak, değiştirilmesi gerektiğinde ve yırtılmasına, ipin veya makaranın kopmasına sebep olabilecek rüzgâr, fırtına ve benzer durumlarda geçici olarak indirilebilir.
Tüzük’te, sürekli bayrak çekilecek Anıtkabir, Cumhurbaşkanlığı, Türkiye Büyük Millet Meclisi, hükümet konakları, polis, jandarma, hudut, gümrük muhafaza karakollarıyla, hudut kapıları gibi, her gün bayrak çekilecek yerler de tek tek sayılmıştır. Örneğin; seyir halinde bulunan gemilerle, demirli, şamandırada, rıhtımda bağlı gemiler ve diğer deniz araçlarında her gün bayrak çekilir. Seyir halinde bulunan gemiler, bayraklarını gece de çekili bırakabilirler.
Tüzüğün 11. maddesinde sayılan günler, kurtuluş ve Atatürk’ü anma günleri dışında, bayrak çekilmesi veya konulması, mahalli mülki amirin iznine bağlıdır. Son yıllarda bölücü teröre tepki olarak da olsa, her tepeye Türk Bayrağı çekilmesi, orada gece gündüz çekili kalması, Bayrak Kanunu’nun açık bir ihlalidir. Yine her isteyen her yere bayrak çekemez.
Küçüktüm. Babam Münir Umar, İzmir- Narlıdere’deki yazlık evimizin ön verandasının iki ucuna iki bayrak direği yaptırmış ve birine, etraftaki biz çocukların ve gençlerin milli duygularını güçlendirmek için Türk Bayrağı diğerine, evimizin sembolü olan martı bayrağı çekmişti. Jandarma hemen gelip, Türk Bayrağı’nı indirmemiz gerektiğini nazikçe anımsatmıştı.
Cumhurbaşkanının, illerinde valilerin, görevli bulundukları dış ülkelerde büyükelçilerin binek taşıtlarına takılan ve tepesinde ay yıldız bulunan, kromajlı küçük direklere bayrak çekilir.
BAYRAK TÖRENİ
Bayrağın çekilmesi, indirilmesi hatta katlanması katı kurallara bağlıdır. Bayrak, törenle çekilir ve indirilir:
Türk Silahlı Kuvvetleri’ndeki bayrak törenlerinde bando İstiklal Marşı’nı veya boru Bayrak Marşı’nı (Deniz Kuvvetleri Komutanlığı ve Sahil Güvenlik Komutanlığı’na mensup gemilerde bando yoksa, silistre) çalmaya başladığında, subay ve astsubaylar elle, kıt’a tüfekle, bayrak çekilinceye veya indirilinceye kadar selam durur.
Küçük deniz araçlarında tören, serdümen tarafından yapılır. Bayrağı çeken veya indiren kişi başı açık olarak bulunur. Çekilmesinden sonra veya indirilmesinden önce bayrağı selamlar.
Normal, günlük kullanımda bayrak, önce eni yönünde tam ikiye, sonra Ay’ın üst kısmından tekrar tam ikiye katlanır. Sonra, beyaz renkli kısım içte kalacak şekilde, uçum yönünden ve yıldızın uç kısmından başlayacak şekilde 1/3 oranında katlanır. Uçkur kısmı, tam olarak, katlanmış bölümün içinde kalacak şekilde, son katlama yapılır. Katlanmış bayrağın her iki yüzünden de beyaz renkli ay ve yıldızın hiçbir kısmı görülmeyecektir.
Tabutlara örtülen bayrak, farklı biçimde katlanır. Şehit tabutuna örtülen bayrak katlandıktan sonra şehit ailesine verilir.
Bayrak, çabuk çabuk çekilir ve yavaş yavaş indirilir. Bayrak çekilmeden önce veya indirildikten sonra özel bir saygıyla taşınır.
Türk Silahlı Kuvvetleri’ne ait gemilere girip çıkanlar, direkte bulunan bayrağı, yüzlerini dönerek selamlarlar.
Bayrak, 10 Kasım’da Türkiye’de ve dış temsilciliklerde, resmi ve milli binalarda yarıya çekilir. Bayrağın yarıya çekileceği diğer haller ve zamanlar Dışişleri Bakanlığı’nın görüşü alınarak Başbakanlık tarafından tespit ve ilan edilir. Tüzük’te, bayrak çekilmeyecek ve konulmayacak yerler de sayılmıştır.
BAYRAĞA SAYGI
Türk Bayrağı yırtık, sökük, yamalı, delik, kirli, soluk, buruşuk veya layık olduğu manevi değeri zedeleyecek herhangi bir şekilde kullanılamaz. Resmi yemin törenleri dışında her ne maksatla olursa olsun, masalara kürsülere, örtü olarak serilemez. Oturulan veya ayakla basılan yerlere konulamaz. Bu yerlere ve benzeri eşyaya Bayrak resmedilemez. Siz bakmayın ABD’li genç kızların ulusal bayraklarını şort olarak giydiklerine, Türk Bayrağı elbise veya üniforma şeklinde dahi giyilemez.
Hiçbir siyasi parti, teşekkül, dernek, vakıf ve Tüzük’te belirlenen kamu kurum ve kuruluşları dışında kalan kurum ve kuruluşun amblem, flama, sembol ve benzerlerinin ön veya arka yüzünde kullanılamaz. Kara taşıtlarının orasına burasına Türk Bayrağı çıkartması yapıştırılamaz. Asker uğurlamalarında da olsa, araçların kaputuna vs. konamaz.
Türk Bayrağı’na sözle, yazı veya hareketle veya herhangi bir şekilde hakaret edilemez, saygısızlıkta bulunulamaz. Bayrak yırtılamaz, yakılamaz, yere atılamaz, gerekli özen gösterilmeden kullanılamaz. Kanuna ve tüzüğe aykırı fiiller yetkililerce derhal önlenir ve cezalandırılır.
Eskimiş, solmuş, yırtılmış vb. bayraklar öyle her aklına esenin, estiği gibi yok edilemez. Sadece bu amaçla ayrı bir yönetmelik çıkarılmıştır. Eskimiş, solmuş, yırtılmış ve kullanılamayacak duruma gelmiş olan bayrakları elinde bulunduran gerçek veya tüzel kişiler ile resmi kurum ve kuruluşlar, bu bayrakları illerde valiliğe, ilçelerde kaymakamlığa, yurt dışında, büyükelçilik veya başkonsolosluklara teslim ederler.
Valilik ve kaymakamlıklarda toplanan bayraklar; valinin ve kaymakamın belirleyeceği üç kişilik bir komisyon gözetiminde, ay-yıldız ile kırmızı kumaşların kesilerek ayrılmasından sonra kırpma makinesinde veya kapalı alanda yakılmak suretiyle yok edilir. Yurt dışında yok etme işlemi büyükelçiliklerde ve başkonsolosluklarda, Dışişleri Bakanlığı’nın uygun göreceği bir yöntemle yapılır.
Böyle bilinsin ve fazlası için Türk Bayrağı Kanunu ile Tüzük ve Yönetmeliğe bakılsın vesselam.☸
